محله خاتم‌الانبیا (ص)؛ یادگار روستای ابراهیم‌آباد

تاریخچه

محله‌ای که از حدود سال ۱۳۹۰ خاتم‌الانبیا (ص) نام‌گذاری شده است، در دهه ۸۰ به نام محله امام‌زمان (عج) شناخته می‌شد و در دهه ۶۰ و پیش از آن ابراهیم‌آباد نام داشت. اصل روستای ابراهیم‌آباد در حاشیه چپ جاده آسیایی مشهد‌قوچان، در محل تلاقی جاده با کال زرکش (مسیل رودخانه شاندیز) بوده که در محدوده امروزی محله خاتم‌الانبیا (ص) قرار می‌گیرد. اما اراضی ابراهیم‌آباد بسیار وسیع بوده و بخشی از زمین‌های آن در منطقه ۲ و در جوار محله‌های مشهدقلی (مرشد قلی)، نوده و زرکش ادامه داشته است.

بنا به کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، نوشته مهدی سیدی، ابراهیم‌آباد یکی از مزارع وسیع حاشیه شهر مشهد بوده که بخش عمده آن در اوایل سده چهارده قمری وقف امور خیر شده است. اصل ملک متعلق به «حاج فرامرزخان سرتیپ سبزواری» بوده، اما آن را در سال ۱۳۰۲ قمری به بهای یک من نمک طعام، به «حاجی ملا محمد»، اخوی مجتهد نامی مشهد، «شیخ محمدتقی بجنوردی»، مصالحه و واگذار کرده است. وی هم پس از فوت ایشان، آن را صرف امور خیریه از جمله خرید لباس برای دانش آموزان بی‌بضاعت کرده است.

حاج فرامرز خان سبزواری از صاحب‌منصبان نظامی زمان ناصرالدین‌شاه بوده است. او ملک و املاکی در این محدوده داشته که معروف بوده به دو روستای ابراهیم‌آباد و باغون‌آباد. داستان وقف این دو روستا هم به‌واسطه ارادتی بوده که به مرحوم حاج شیخ محمدتقی بجنوردی داشته است.

شیخ محمدتقی در زمان خودش عالم تراز اول منطقه خراسان، تحصیل‌کرده نجف و شاگرد شیخ انصاری و صاحب جواهر بوده است. داستانی برای مرحوم حاج فرامرز‌خان پیش می‌آید که او تصمیم می‌گیرد کل املاکش را به مرحوم حاج شیخ محمدتقی بدهد.

این محدوده در اواخر دهه ۷۰ به‌دلیل وجود خیابان امام‌زمان (عج) در محله به نام محله صاحب‌الزمان (عج) معروف بود، اما بعد‌ها به‌دلیل وقف مسجدی به نام خاتم‌الانبیا (ص) از سوی حاج آقای خرسند به محله خاتم‌الانبیا (ص) تغییر نام پیدا کرد. این محله جزو بافت‌های قدیمی منطقه ۱۰ است.

بافت

وسعت محله خاتم الانبیا (ص) نزدیک به ۳۷۰‌هکتار است و تراکم جمعیتش نزدیک به ۶۸ نفر در هکتار که به میانگین تراکم جمعیت شهر مشهد نزدیک است. اما از آنجا که فقط ۱۵ درصد مساحت محله خاتم‌الانبیا (ص) مسکونی است، تراکم جمعیت نقطه‌ای در بخش مسکونی این محله بسیار زیاد است، چنان‌که در برخی نقاط تراکم به ۶۰۰ نفر در هر هکتار نیز می‌رسد.

خاتم‌الانبیا (ص) جزو معدود محلاتی است که بخش زیادی از اراضی آن به کاربری صنعتی (۲۹ درصد) و خدمات حمل‌ونقل و انبار (۱۶ درصد) اختصاص دارد.

گرچه ۷ درصد مساحت محله خاتم‌الانبیا (ص) را باغات کشاورزی تشکیل می‌دهد، وضعیت فضای سبز در محله خاتم‌الانبیا (ص) خوب نیست، چنان‌که حتی نیم‌درصد مساحت محله هم به بوستان اختصاص ندارد.
بیشترین پهنه مسکونی محله خاتم‌الانبیا (ص) در قسمت شرقی، مرز بولوار شهید خادم‌الشریعه، این محله متمرکز شده است و تصاویر سه‌بعدی بیانگر آن است که بیشتر ساختمان‌های این محدوده سه و چهارطبقه است. این درحالی است که خانه‌ها در غرب و نقطه مرکزی این محله بیشتر یک طبقه و دو‌طبقه هستند.

دسترسی

در محله خاتم‌الانبیا (ص) خبری از قطار‌شهری نیست. از نظر تردد‌های درون‌شهری، دسترسی به بزرگراه آزادی و بولوار توس از ویژگی‌های این محله است. با اینکه شمار ایستگاه‌های اتوبوس در این محله کم نیست، پراکندگی آن قابل‌قبول نیست و همین شرایط موجب شده میانگین فاصله مکانی برای رسیدن به نزدیک‌ترین ایستگاه به ۲۴۴ متر برسد. برای پیمودن این مسیر باید کمی بیشتر از ۳ دقیقه زمان را برای خودتان محاسبه کنید.

امکانات رفاهی و فرهنگی

• فرهنگ‌سرای خادم‌الشریعه در محله خاتم‌الانبیا (ص)، بخشی از نیاز‌های فرهنگی جمعیت زیاد ساکن در آن را پوشش می‌دهد.
• درمانگاه فدک تنها درمانگاه عمومی محله خاتم‌الانبیا (ص) است که مخاطبان زیادی از محلات محدوده بولوار توس دارد.
• شهرسنگ یا بازار سنگ مشهد در اوایل دهه‌۵۰ توسط پهلوان مرحوم حسنعلی غلامی و جمعی دیگر از فعالان عرصه سنگ در بولوار شهید جراح (آزادی‌۱۱۱) کنونی شکل گرفت.
• بسیاری از مغازه‌های حاشیه بولوار توس در این محله به صنف صافکار‌ها و تعمیرکار‌ها اختصاص دارد.
• مغازه‌های تجاری بسیاری از پوشاک تا لوازم خانگی در محله خاتم‌النبیا (ص) قرار دارد.
• بسیاری از واحد‌های صنعتی مشهد از کارخانه رب گرفته تا تولید پد هلیکوپتر در انتهای بولوار توس در این محله حضور دارند.
• پارک قاصدک اکنون تنها بوستان این محله بزرگ شهری است. میانگین فاصله زمانی برای رسیدن به نزدیک‌ترین نقطه فضای سبز در این محله بیش از ۱۱ دقیقه است که آمار مناسبی نیست.
• محله خاتم‌الانبیا (ص) هفت مسجد دارد که در این میان مساجد خاتم‌الانبیا (ص) و امام محمد‌باقر (ع) از بقیه قدیمی‌تر است.
• این محله دو دبستان دارد.

حدود جغرافیایی

محله خاتم‌الانبیا (ص) در سمت چپ بولوار توس و در بخش انتهایی آن قبل از محدوده منفصل قرار دارد. این محله از شر‌ق به بولوار توس، از شمال به باغون‌آباد، از غرب به بزرگراه آزادی و از جنوب به بولوار شهید خادم‌الشریعه محدود می‌شود. محله‌های نوده، مشهدقلی، زرکش، صادقیه، امیریه، ایثارگران و امام‌هادی (ع) در همسایگی محله خاتم‌الانبیا (ص) قرار دارند.